Kanaal door Voorne – Schippers&ScheepsHistorisch Onderzoek

Het Kanaal door Voorne kwam in 1829 gereed en vormde de verbinding tussen Rotterdam en de zee. Het kanaal liep van Hellevoetsluis naar Nieuwesluis en was 10,5 kilometer lang. In 1872 werd de Nieuwe Waterweg aangelegd en verloor het Voorns kanaal zijn functie als verbinding tussen Rotterdam en de zee. Toch bleven er schepen doorheen varen, ook bijvoorbeeld marineschepen naar de marinebasis in Hellevoetsluis. In de jaren zestig van de vorige eeuw nam het Hartel kanaal de functie van het kanaal over. Het Voorns kanaal is toen afgedamd en nu nauwelijks meer bevaarbaar.

Registers

Bij het gemeentearchief van Schiedam is een aantal pdf’s beschikbaar met de gegevens uit de sluisboeken van het kanaal (klik op Deelbeschrijvingen).
Ik kreeg die tip van Wimco Jelier naar aanleiding van de publicatie op deze website van de sluisboeken van de Hezenbergersluis in het Apeldoorns Kanaal.
De boeken zelf staan in het Streekarchief Voorne Putten.
De sluismeester van Nieuwesluis hield de passerende schepen bij met naam, schipper, tonnage, lading, plaats van vertrek en bestemming. Verder maakte hij onderscheid in zeilschepen (inclusief sleepschepen) en ’stoom’schepen ofwel mechanisch voortbewogen schepen. In totaal zijn er 72 boeken van 1900 tot 1950 (zie inventaris). Er zijn ook nog oudere boeken beschikbaar zoals 221 delen van 1877 tot 1900 maar die zijn voor het varend erfgoed minder interessant.

Spreadsheets

C. van der Tuijn heeft 54 van de 72 boeken in spreadsheets gezet en een deel daarvan is als pdf digitaal beschikbaar.
Het Streekarchief Voorne Putten stelde de originele spreadsheets met de door Van der Tuijn ingeklopte gegevens beschikbaar (met dank aan de heer Werring, archivaris). Dat maakt het makkelijker om de gegevens te analyseren. Het was natuurlijk een enorme klus om die gegevens over te tikken. Allereerst de hoeveelheid en daarnaast het handschrift en de soms verkorte notities en wat te denken van schrijffouten. Bij de invoer zijn ook begrijpelijkerwijs tikfouten gemaakt. Al met al zijn er nogal wat variaties in namen, zowel van de schepen, de schippers als de plaatsen. Ook heeft Van der Tuijn geen hoofdletters gebruikt en geen controle op de invoer uitgevoerd door bijvoorbeeld scheepsnamen of namen van schippers te vergelijken.
Zo staat de Luctor et Emergo geboekt als de luctor et emergo, luctor et margo, luctor en mergo, luctor en merge, luctor es merjo, et mago, luktor hugo, luctor et emerea, luctor merro en de laktoe en dan zijn er vast nog een paar over het hoofd gezien.

Bijkomend fenomeen was de tijd waarin dit zich allemaal afspeelde, de eerste helft van de twintigste eeuw. Zo werden sommige plaatsnamen anders gespeld. Hardinxveld was bijvoorbeeld Hardingsveld en Alphen aan den Rijn was een aantal jaren officieel Alfen aan den Rijn.
Schepen vervoerden onder andere koolasch, matrialen, briecetten, amenusie of waren ledig. Of er passeerde in de Eerste Wereldoorlog een kanonneerboot met mijnen.
De bestanden zijn voor zover mogelijk gecorrigeerd, maar bij gebrek aan de originelen konden niet alle fouten of onbekendheden geïdentificeerd worden helaas.

Metingen

Er is een begin gemaakt met het er bij zoeken van scheepsmetingen via LSD.
Vaak moet daarbij alleen van de scheepsnaam worden uitgegaan en het tonnage. Beide kunnen fout zijn. De schipper en niet de scheepseigenaar werd genoteerd wat het zoeken ook bemoeilijkt. Veel van de kleinere sleepboten en westlanders zijn niet gemeten. De vissersschepen zijn ook niet nagetrokken noch de jachten.

Bestanden

Het eerste bestand (1 mei 1900 tot 31 mei 1901) bevat 11026 schuttingen, gemiddeld zo’n 850 schuttingen per maand. Het laatste boek dat gedigitaliseerd is (9 januari 1950 – 13 november 1950) bevat 4440 schuttingen ofwel zo’n 440 schuttingen per maand.

Er zijn 2 versies van de bestanden:
– de (nog) niet bewerkte originele Excel invoerbestanden. Bestandsnaam bestaat uit het nadere toegangsnummer en de periode van registratie (jaar-maand-dag tot jaar-maand-dag)
– een aantal bestanden, verdeeld over de hele periode, gecorrigeerd en gestandaardiseerd. Bovengenoemde bestandsnaam + COR. Daaronder ook bestanden over de aaneengesloten periode 1914 t/m 1924 en 1939 t/m 1946 waarin een deel van de schepen van een meetnummer is voorzien.

In de geCORrigeerde bestanden zijn de kolommen met de originele invoer behouden zij het verborgen.

In 1912 is de notatie veranderd (zie tweede illustratie). Het bestand van 1900 is daarom aangepast aan de gewijzigde volgorde (toevoeging aan de bestandsnaam: COR+STANDaard) van kolommen.

Een aparte lijst geeft de tot nu toe gevonden meetnummers van de passerende schepen. Let op, niet alle schepen konden worden geïdentificeerd, zeker de schepen die door de Duitsers in WO-II zijn gevorderd. De lijst is dus niet compleet. In de registers staat de schipper vermeld en niet (zoals bij de metingen) de eigenaar wat het ook moeilijk maakt om de schepen te identificeren.

De scheepstypen in het register kunnen verwarring scheppen.

Hieronder de lijst met de registers: nadere toegangsnummer gevolgd door begin- en einddatum van het register. Klik op de betreffende regel en download het Excel spreadsheet.

Voorbeelden

De YE 47 (BHS nummer 13018) is een tot vissersvaartuig omgebouwde klipper (zie ook Bokkepoot 243 waarin de YE 47 is genoemd als voorbeeld van de visserij registers). Echter hiervoor voer het schip als Zeeuwse klipper onder de naam Proefstuk (scheepsmeting U435N)
Uit de registers blijkt dat het schip in de periode 1917 t/m 1923 verschillende keren door het Voornsch kanaal vaart met maanzaad, bonen, tarwe, gem (gemengde lading), leeg of met cieli of cilie (?).

Drijvend bioscooptheater Alhambra Flottante. Gebouwd in 1911 bij Boot in Leiderdorp (bouwnummer 791) voor A. Weers en C. van Alphen, 50 x 7,25 meter met 430 zitplaatsen (foto De Prins 19.8.1911). Eind 1912 overgenomen door Van Houten en voortgezet als Rona Boot. Omstreeks 1914 weer varend onder de naam Alhambra. Het schip komt verschillende keren voor in de registers van 1915 en 1916.

De Anthonetta voer geregeld door het kanaal. Het schip werd in 1929 door Bijlholt in Foxhol (Groningen) gebouwd voor Cornelis van den Oude uit Oude-Tonge (scheepsmeting G2933N). Momenteel ligt het schip in de museumhaven van Gouda.

Inventaris

Streekarchief Voorne-Putten, 115 Rijkswaterstaat: Directie Zuid-Holland, sluismeester Nieuwesluis. Registers van in- en uitgaande binnenvaartschepen door de schutsluis.

Registers van in- en uitgaande binnenvaartschepen door de schutsluis, 1900-1950
Nadere toegangen 223-295